Παράκτιες Περιοχές

• 
• 

Οι παράκτιες περιοχές διαμορφώνονται μέσα από την αλληλεπίδρασή στεριάς και θάλασσας και αποκτούν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά με την πάροδο του χρόνου. Ιζήματα που προέρχονται από τη στεριά απομακρύνονται ή συσσωρεύονται με την δράση των κυμάτων και των ρευμάτων μεταμορφώνοντας συνεχώς τη μορφολογία των παράκτιων περιοχών. Το περιβάλλον της ακτής συχνά χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλία φυτικών και ζωικών ειδών, ενώ παράκτια οικοσυστήματα, όπως οι υφάλμυρες ελώδεις περιοχές, οι λιμνοθάλασσες και τα  δέλτα των ποταμών παρουσιάζουν πολύ υψηλή παραγωγικότητα, η οποία συγκρίνεται με αυτή των τροπικών δασών. 

Θαλάσσια Λιβάδια 

Τα θαλάσσια λιβάδια είναι βιότοποι από ανθοφόρα φυτά που ανήκουν σε μια από τις ακόλουθες τέσσερις οικογένειες φυτών: Posidoniaceae, Zosteraceae, Hydrocharitaceae, ή Cymodoceaceae. Στην πρώτη ανήκουν και τα λιβάδια Ποσειδωνίας (Posidonia oceanica) που ευδοκιμούν στη Μεσόγειο, συνήθως σε αμμώδεις περιοχές της υποπαράλιας ζώνης. 

Σε ευνοϊκές συνθήκες υδροδυναμισμού και φωτισμού, τα λιβάδια Ποσειδωνίας καλύπτουν όλο τον βυθό από 1 έως 40 μέτρα βάθος. Από οικολογικής απόψεως, στη θάλασσα το υποθαλάσσιο λιβάδι έχει τον ίδιο ρόλο που έχει το δάσος στη στεριά. Τα ριζώματα των λιβαδιών Ποσειδωνίας, συγκρατούν τα ιζήματα και προστατεύουν τον βυθό από τη διάβρωση. Τα φύλλα της Posidonia oceanica ανανεώνονται συνεχώς προσφέροντας τεράστιες ποσότητες οργανικής ύλης στο οικοσύστημα, ενώ ένας τεράστιος αριθμός φυτικών και ζωικών ειδών χρησιμοποιούν αυτά τα υποθαλάσσια λιβάδια για τροφή, αναπαραγωγή και προστασία.  

Φύκη  

Τα φύκη, είναι φωτοσυνθετικοί φυτικοί οργανισμοί που δεν έχουν βλαστούς, φύλλα ή ρίζες και δε σχηματίζουν σπέρματα, άνθη ή καρπούς όπως τα ανώτερα φυτά. Αντίθετα, έχουν πρωτόγονη οργάνωση, πολύ απλή στις κατώτερες ταξινομικά ομάδες, πιο πολύπλοκη στις ανώτερες. Σχηματίζουν σπόρια αντί σπέρματα, ενώ ορισμένα έχουν πολύπλοκους βιολογικούς κύκλους (κύκλους ζωής). 

Τα φύκη διαθέτουν μία τεράστια ποικιλία χρωμάτων - καφετί, πράσινα, κόκκινα, κίτρινα, άσπρα κ.ά.. Η μορφολογία τους επίσης ποικίλει σημαντικά. Υπάρχουν φύκη μικροσκοπικά που δε φαίνονται με γυμνό μάτι, όπως το φυτοπλαγκτόν και ονομάζονται μικροφύκη. Άλλα που είναι ορατά με γυμνό μάτι μπορούν να φθάνουν αρκετά μέτρα μήκος, όπως τα μεγάλα φαιοφύκη, και ονομάζονται μακροφύκη. Υπάρχουν είδη φυκιών που μοιάζουν με  ξεδιπλωμένες ταινίες ή μικρά φύλλα, άλλα που μοιάζουν με ανοιχτές βεντάλιες ή ομπρέλες, ενώ άλλα στην όψη θυμίζουν ζελέ. Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου 600 είδη φυκών. 

Τα φύκη αποτελούν σημαντικούς δείκτες καθαρότητας των νερών και χρησιμοποιούνται από τους επιστήμονες ως βιοδείκτες για τον έλεγχο της ποιότητας της θάλασσας. Σε γενικές γραμμές, τα καφετί και σχετικά μεγάλα φύκη αναπτύσσονται σε καθαρές θάλασσες, όπως τα είδη Cystoseira που μοιάζουν με μικρούς θάμνους ή δεντράκια και έχουν σκληρή υφή. 

Τα φύκη που προτιμούν ρυπασμένα νερά είναι συνήθως πράσινα και μοιάζουν με ταινίες ή φύλλα, και έχουν μία μαλακή υφή που κάποιες φορές θυμίζει ζελέ. Στην ομάδα αυτή πολύ γνωστό είναι το είδος Ulva, το οποίο λέγεται και μαρούλι της θάλασσας. 

Εκτός από το ζωτικό τους ρόλο στη φωτοσύνθεση, τα φύκη συνιστούν υποθαλάσσιους "κήπους" και τόπο έλξης για πληθώρα άλλων θαλάσσιων οργανισμών. Επιπλέον, από συστατικά που περιέχουν τα φύκη παρασκευάζονται σούπες, κρέμες, ζελέ, παγωτά και άλλα προϊόντα που συναντάμε σε σούπερ μάρκετ, ενώ σημαντική είναι και η χρήση τους στην ιατρική, τη φαρμακοβιομηχανία, την κοσμετολογία, τη μοριακή βιολογία, τη βιομηχανία χρωμάτων, καθώς και στη λειτουργία των βιολογικών καθαρισμών. 

Αμμώδεις ακτές

Μια αμμώδης παραλία αποτελείται από μικρούς κόκκους άμμου, που στην ουσία είναι τρίμματα κοχυλιών και βράχων. Επειδή είναι κοκκώδης, ο αέρας και το νερό την αναδιαμορφώνουν καθημερινά.

Αμμοθίνες

Οι αμμοθίνες ή θίνες, είναι μικροί λόφοι από άμμο που συνήθως βρίσκονται  στις παράκτιες περιοχές. Αποτελούν σημαντικό οικότοπο στη μεταβατική ζώνη θάλασσας και ξηράς και δημιουργούνται από τις διεργασίες της διάβρωσης και της απόθεσης της άμμου στην παράκτια ζώνη. Έτσι, η άμμος της ακτής που παρασύρεται από τον άνεμο αντικαθίσταται φυσιολογικά από την άμμο που κύματα και ρεύματα φέρνουν στην παραλία. 

Οι αμμοθίνες είναι ευαίσθητα οικοσυστήματα που φιλοξενούν ανθεκτικά φυτά και ζώα με υψηλή προσαρμογή στις δυσμενείς περιβαλλοντικά συνθήκες. Η οικολογική τους σημασία είναι μεγάλη και αποδίδεται στην αμμοθινική βλάστηση, που έχει πρωτεύοντα δομικό ρόλο στη δημιουργία και διατήρησή τους, καθώς η βλάστηση αυτή συγκρατεί την άμμο, σταθεροποιεί την ακτογραμμή και το έδαφος από τη διαβρωτική δράση της θάλασσας και του ανέμου και λειτουργεί προστατευτικά ως φυσικό φράγμα για την ενδοχώρα.

Βραχώδεις Ακτές 

Βραχώδεις ακτές συναντάμε σε όλο τον κόσμο. Υπάρχουν πολλές μορφές βραχωδών ακτών, από απότομους βράχους ως και επίπεδες βραχώδεις επιφάνειες που καταλήγουν ήπια  στη θάλασσα.

Τα φυτά και τα ζώα που ζουν κατά μήκος των βραχωδών ακτών έχουν προσαρμοστεί σε συνθήκες που αλλάζουν καθημερινά. Οι προεξοχές και οι ρωγμές δημιουργούν επιφάνειες όπου ζώα και φύκια μπορούν να προσκολληθούν. Στη μεσοπαλιρροιακή ζώνη, η στάθμη του νερού κατά μήκος μιας βραχώδους ακτής μπορεί να πέσει κάτω από 4 μέτρα μεταξύ της υψηλής και χαμηλής παλίρροιας. Αυτό σημαίνει ότι οι οργανισμοί που ζουν στους βράχους μπορούν να εκτεθούν στον αέρα για 10 ώρες ή περισσότερο μεταξύ των υψηλών παλιρροιών. Και όταν ή στάθμη του νερού ανέβει πάλι, αυτοί οι ίδιοι οργανισμοί πρέπει να είναι σε θέση να αντισταθούν στα κύματα που χτυπούν συχνά με απίστευτη δύναμη.

Κοραλλιογενείς ύφαλοι

 
Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι είναι κοινότητες κοραλλιών που αποτελούνται  από αρκετές χιλιάδες οργανισμούς που συμβιώνουν. Αν και μοιάζουν με υποβρύχιους θάμνους χωρίς ζωή, οι ύφαλοι αυτοί είναι πάρα πολύ ζωντανοί. Για να επιβιώσουν απαιτούν ρηχά νερά (τα τροπικά κοράλλια δεν μεγαλώνουν σε βάθη μεγαλύτερα των 50 μέτρων), υψηλές θερμοκρασίες νερού (18° - 27° C) και άπλετο φως.  Οι ύφαλοι αναπτύσσονται πολύ αργά με την πάροδο του χρόνου: απαιτούνται περίπου 100 χρόνια για την ανάπτυξη  ενός κοραλλιογενούς υφάλου κατά 2,5 εκ! 

Εκβολές ποταμών 

Οι εκβολές είναι τα παράκτια τμήματα των ποταμών όπου το γλυκό νερό αναμιγνύεται με το αλμυρό της θάλασσας με αποτέλεσμα να υπάρχει εκτεταμένη ιζηματοποίση και να δημιουργείται ένα περιβάλλον με υψηλή δυναμική.

Οι περισσότερες εκβολές ποταμών είναι αβαθείς γεγονός που επιτρέπει τη διείσδυση του φωτός μέχρι τον πυθμένα ενισχύοντας έτσι την τοπική βλάστηση. Οι ιδιαίτερα παραγωγικές περιοχές των εκβολών συνιστούν εύλογα ένα ευνοϊκό βιότοπο για μεγάλο αριθμό ζωικών ειδών. Θηλαστικά, πουλιά, ψάρια, ερπετά, οστρακόδερμα, και φυτά, όλα αλληλεπιδρούν σε αυτό το οικοσύστημα για να δημιουργήσουν μερικές πολύ σύνθετες τροφικές αλυσίδες. Τα πουλιά είναι πολύ κοινά στις εκβολές λόγω της αφθονίας ψαριών, σκουληκιών, καβουριών και μαλακίων. 

Λιμνοθάλασσες

Λιμνοθάλασσα ονομάζεται μια μεγάλη έκταση από λιμνάζοντα νερά που βρίσκεται κοντά στη θάλασσα και επικοινωνεί με αυτή. Η δημιουργία των λιμνοθαλασσών γίνεται είτε από την ίδια τη φύση ή πολλές φορές και τεχνητά. Οι φυσικές λιμνοθάλασσες δημιουργούνται εκεί που υπάρχουν θίνες ή προσχώσεις που περικλείουν και αποκόβουν ένα κομμάτι της θάλασσας.

Μπορούν να δημιουργηθούν ανάμεσα σε νησάκια σαν ένα σχετικά αβαθές χαντάκι ή και από τη μεταφορά υλικών που κατεβάζουν τα ποτάμια στις εκβολές τους τα οποία δημιουργούν επιχώσεις, όπως δηλαδή δημιουργήθηκαν οι περισσότερες λιμνοθάλασσες στην πατρίδα μας. Στα τροπικά κλίματα, ο συνηθέστερος σχηματισμός τους είναι όταν κοραλλιογενείς ύφαλοι δημιουργούν ένα φράγμα γύρω από κοραλλιογενή νησιά (ατόλλες), το οποίο χωρίζει ένα κομμάτι θάλασσας από την υπόλοιπη, σε μια διαδικασία που κρατάει εκατοντάδες χρόνια. Τα νερά των λιμνοθαλασσών είναι υφάλμυρα, από την ανάμειξη θαλάσσιου και γλυκού νερού κι έχουν θερμοκρασία διαφορετική από αυτήν της θάλασσας. 

Παράκτια έλη και Λασπότοποι

Τα παράκτια έλη είναι υγρότοποι που βρίσκονται συνήθως δίπλα σε λιμνοθάλασσες και  χωρίζονται σε υφάλμυρα και αλμυρά (αλοέλη). Η αλατότητα του νερού των αλοελών μπορεί το καλοκαίρι να υπερβαίνει εκείνη του νερού της θάλασσας. Τα αλμυρά και υφάλμυρα έλη φιλοξενούν είδη φυτών προσαρμοσμένα σε συνθήκες υψηλής αλατότητας (αλόφυτα) αλλά και άλλους οργανισμούς όπως βακτήρια, μύκητες, άλγη, έντομα καβούρια και ψάρια. 

Οι λασπότοποι είναι εκείνες οι γυαλιστερές εκτάσεις λάσπης που αποκαλύπτονται από την υποχώρηση των παλιρροιών στις εκβολές, και τους κόλπους. Στη λάσπη κατοικούν εκατομμύρια σκουλήκια: σε ένα τετραγωνικό μέτρο της λάσπης μπορούν να υπάρξουν περισσότερα από δέκα εκατομμύρια μικροσκοπικά νηματοειδή σκουλήκια!